Okres dojrzewania jest to wyjątkowo trudny okres zarówno dla nastolatków jak i ich rodziców. I nie ma większego znaczenia, czy mówimy o okresie adolescencji młodzieży prawidłowo funkcjonującej czy z autyzmem -proces dojrzewania niesie ze sobą ogrom trudności. To czas kiedy młody człowiek staje pomiędzy dzieciństwem a dorosłością. To czas wielu burzliwych przemian – nie tylko biologicznych, ale również społeczno-emocjonalnych. Zaburzenia autystyczne powodują, że osoby dotknięte tym zaburzeniem cechuje „ślepota społeczna”. Efektem tego defektu jest dezorientacja w sytuacjach społecznych, brak dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy sytuacjami a zachowaniem innych ludzi.
Trudności jakie napotyka młody autystyk, to akceptacja zmian zachodzących we własnym, ciele, a z drugiej strony, to wejście w nowe role społeczne – budowanie relacji koleżeńskich, przyjacielskich czy w późniejszym czasie partnerskich.
Okres dojrzewania to burza hormonów w młodym organizmie i jest trudnym etapem dla każdego. To wielka zmiana w sposobie myślenia, zachowaniu, odbieraniu świata. Każdy rodzic, który ten okres ma już za sobą, wie, jak jest ciężko. Rodzice autystyków mają jeszcze trudniej – bo odnoszą wrażenie, że to co wypracowali przez kilka lat w ciągu kilku dni znika. Jednak wrażenie to mija, kiedy wymienią się doświadczeniami z innymi rodzicami, którzy również borykają się lub uporali się już z podobnymi trudnościami.
Ten okres nazwany jest fazą negatywną, ze względu na przewagę negatywnych emocji w funkcjonowaniu młodego autystyka. Ich emocje bywają mocno skrajne, z czym łączy się większa liczba sytuacji wyzwalających emocje oraz mniejsza zdolność do kontrolowania własnych uczuć. W tym okresie możemy zauważyć wzrost takich emocji jak lęk, gniew, wstyd, zazdrość, nienawiść. [1] . Nastolatki mogą stać się znacznie bardziej pobudzone, płaczliwe, stają się zdezorientowane, poirytowane, szybko wpadają w złość lub zmienia im się nastrój – ze smutnego w wesoły, mają problemy z koncentracją.
Ważnym aspektem w okresie dojrzewania są również zmiany zachodzące w ciele młodego autystyka, bo to również okres dojrzewania płciowego. Dla wielu rodziców rozmowy o seksualności są nadal ogromnym problemem. Nie mniej jednak, na każdym etapie dojrzewania naszego dziecka, należy odbywać z nim szczere rozmowy na temat, tłumacząc mu jakie zmiany zachodzą w jego ciele i jakie niesie to ze sobą konsekwencje. Takie informacje muszą być przekazany w sposób rzetelny, ale dostosowany do wieku dziecka. Należy uczyć dzieci, co to jest przestrzeń publiczna i prywatna, jak funkcjonuje ciało i z czego się składa, a także jakie są normy społeczne z tego wynikające. Należy nauczyć odpowiednio nazywać poszczególne części ciała, aby w przyszłości uniknąć wulgarnych określeń narządów płciowych.
Niekiedy problemem w tym okresie może być masturbacja, w tym również w miejscach publicznych. Masturbacja jest naturalnym przejawem dojrzewania, jednak należy tłumaczyć nastolatkowi, jak bardzo jest to osobista sprawa, i że NIE WOLNO tego robić w miejscach publicznych. Dlatego niezbędnym elementem jest edukacja młodzieży na temat seksualności i zachowań akceptowanych w społeczeństwie.
Niestety wysokofunkcjonujące osoby z autyzmem czy zespołem Aspergera bardzo często stają się ofiarami przemocy rówieśniczej, są prześladowane przez zdrowych kolegów, którzy wykorzystują ich społeczną nieporadność. Część osób autystycznych właśnie wtedy zaczyna zauważać swoją odmienność, niedostosowanie do zasad obowiązujących w grupie, tj. np. używanie slangu młodzieżowego, określony sposób ubierania, podobieństwo zainteresowań. Nastolatki z autyzmem ze względu na swoje trudności, zazwyczaj nie mają przyjaciół ani bliskich kolegów, zazwyczaj izolują się od grupy rówieśników. Nie podejmują interakcji z rówieśnikami lub robi to w sposób nieprawidłowy. Dlatego bardzo często nazywa się ich „dziwakami” lub „odludkami”. Taki nastolatek staje się mało atrakcyjny dla swoich rówieśników, bo budzi w nich zdziwienie, a nawet lęk swojego rówieśniczego środowiska. Dlatego mogą stać się ofiarami manipulacji, wyśmiewania czy prowokowania do zachowań agresywnych. Młodzież autystyczna z tego powodu często zmienia szkoły, by znaleźć taką grupę rówieśniczą, która dzięki zrozumieniu i tolerancji ułatwi mu dostosowanie się do nowych warunków społeczno-emocjonalych.
Problemy emocjonalne wynikające ze zmian mogą w skrajnych przypadkach prowadzić do stanów depresyjnych lub innych zaburzeń psychicznych – w najgorszych przypadkach nawet do prób samobójczych. Dlatego bardzo ważnym aspektem wsparcia takiego nastolatka, baczna obserwacja jego zachowań, a przede wszystkim szczera rozmowa – lub pomoc odpowiednich specjalistów.
Można więc zauważyć, że najczęstszymi trudnościami w okresie dojrzewania nastolatka z autyzmem są:
- trudności z identyfikacją społeczną
- trudności z wchodzeniem w role społeczne
- trudności ze zwiększeniem własnej niezależności
- trudności ze zwiększeniem pewności siebie i zaufaniem do samego siebie
- nierealistyczne wyobrażenie o możliwościach i kompetencjach[2]
Przygotowanie dziecka do czasu adolescencji jest trudnym zadaniem dla każdego rodzica, jednak jest to zadanie do wykonania. Autyzm u dziecka sprawia dodatkowe trudności, jednak nie przekreśla jego szansy na osiągnięcie stabilizacji psychoseksualnej
[1] A. Wojciechoska, Pomiędzy dzieciństwem a dorosłością – o dorastaniu osób z zespołem Aspergera [w:] Studia edukacyjne nr 25/2013
[2] T.Attwood, Zespół Aspergera, Wprowadzenie, Poznań 2006
Bibliografia
- Attwood, Zespół Aspergera, Wprowadzenie, Poznań 2006
- Kruk-Lasocka, Autyzm czy nie autyzm?: problemy diagnozy i terapii pedagogicznej małych dzieci, Wrocław 1999.
- Wojciechoska, Pomiędzy dzieciństwem a dorosłością – o dorastaniu osób z zespołem Aspergera [w:] Studia edukacyjne nr 25/2013