U dzieci z autyzmem zdolności mówienia są bardzo zróżnicowane – niektóre nie mówią w ogóle, inne zaś płynnie posługują się językiem. Dlatego myślę, że warto przyjrzeć się sprawie bliżej, aby uzmysłowić sobie z czym mamy do czynienia.

Zaburzenia komunikacji dzieci z autyzmem występują w bardzo różnym stopniu, jednak mają one jedną wspólną cechę, dzieci z autyzmem nie rozumieją jaką rolę w społeczeństwie spełnia komunikacja między sobą.  Często osoby z zaburzeniami w ogóle nie używają mowy do komunikowania się z innymi. Jeszcze kilka lat temu brak komunikacji stwierdzało się u połowy dzieci z autyzmem, w obecnych czasach zaburzenie mowy występuje w mniej, niż u 20% dzieci, u reszty dzieci rozwój językowy przebiega znaczni dłużej. Problemem w komunikacji jest to, że takie dziecko bardzo rzadko używa gestów, akcentu, wokalizacji przy rozmowie z innymi, unika również kontaktu wzrokowego.

Osoby z autyzmem, nawet te, które opanowały już komunikacje, mówią w bardzo specyficzny sposób, wydawać się może, że starają się tak dobrać słowa, aby cała mowa była precyzyjnie poprowadzona. Takie osoby bardzo rzadko używają mowy do tego aby coś skomentować lub wyrazić swoje myśli, doświadczenia. Zdarza się, że takie osoby używają cytatów, tekstów z reklam lub filmów aby się komunikować. Sposób mówienia takich dzieci cechuje się schematycznością lub ograniczonym odczytywaniem znaczenia słów, jednak u osób które są bardziej rozwinięte w mowie ten problem znika. Takie dzieci natomiast używają bardzo bogatego słownictwa w sprawach dla nich ważnych, gdy się czymś interesują, potrafią tak dobrać słowa, że często osoba, która nie jest w temacie, ma duży problem, aby zrozumieć ,,naukowe” podejście takiego dziecka do tematu.

Autyzm powoduje, że wiele osób z tym zaburzeniem ma problem efektywnie się porozumiewać z resztą społeczeństwa. Tak jak pisałam wcześniej, największym problemem jest to, że takie osoby nie rozumieją znaczenia takiej komunikacji.

 
Jednym z najczęstszych form mowy osób z autyzmem są echolalia. Echolalia zieli się na kategorie ze względu na czas oraz warunki, w jakich ona występuje:

1. echolalia bezpośrednia – powtórzenie dźwięków, wyrazów, zdań fraz natychmiast po ich usłyszeniu;
2. echolalia pośrednia, odroczona – po pewnym czasie zostaje powtórzona całą zasłyszaną treść, np. reklamę, wypowiedzi, czy melodię;
3. echolalia łagodna lub funkcjonalna – w mowie dziecka występuje dużo oddzielnych wyrazów, które są związane z poszczególnymi sytuacjami, zainteresowaniami dziecka. Jeżeli dziecko z autyzmem zdolne jest do użycia echolalii w sposób adekwatny i prowadzi prosty dialog, uznajemy to za bardzo duży sukces w komunikacji.

W mowie osób z autyzmem, występują również nieprawidłowości w używaniu zaimków. Większość z tych osób mówi o sobie w trzeciej osobie, używając zaimka „ty”, lub mówiąc o sobie używając imienia innej osoby np. „Grześ chce jeść”.

Rolę komunikatu pełni czasem samouszkodzenie, zachowania agresywne, krzyk albo płacz.

Bardzo ważne jest zapewnienie zajęć ogólnorozwojowych nastawionych na poprawę umiejętności komunikowania się dziecka. Wiąże się to zajęciami terapeutycznymi ukierunkowanymi na rozwój mowy. Dzieci nie mówiące lub słabo mówiące potrzebują zajęć z alternatywnych sposobów komunikowania się.

JAK ROZMAWIAĆ Z OSOBAMI Z ZABURZENIAMI AUTYSTYCZNYMI?

• Mów patrząc w oczy rozmówcy, ściągaj go wzrokiem.
• Skieruj twarz i sylwetkę w jego stronę.
• Proś dziecko, aby było zwrócone do Ciebie przodem.
• Ucz je, aby patrzyło na Ciebie, najlepiej na nos lub na przerwę między brwiami.
• Stosuj zgodne komunikaty werbalne i niewerbalne – jeśli mówisz do dziecka: „przestań mnie kopać”, to postaraj się, by Twoja mina była przy tym poważna, stanowcza, a postawa ciała sugerowała, że nie masz ochoty na kontakt, dopóki dziecko nie przestanie np. odsuń się, przerwij zabawę.
• Formułuj komunikaty pozytywne – mów, co dziecko ma zrobić, a nie to, czego ma nie robić, czyli zamiast powtarzać „nie skacz po kanapie” powiedz: „kanapa służy do siedzenia” lub ,,skacz po podłodze”, zamiast: ,,nie biegaj” powiedz: ,,idź powoli”.
• Mów o konkretach – jeśli zależy Ci, by dziecko posprzątało w swoim pokoju, powiedz mu szczegółowo, czego oczekujesz np. ,,wrzuć wszystkie klocki do pudełka, a misie posadź na półeczce”. Podobnie w przypadku oczekiwania -”bądź grzeczny”- ukonkretnij, co to znaczy i jakich zachowań oczekujesz.
• Jasno formułuj swoje oczekiwania – osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie czytają między wierszami, mają duże trudności, żeby domyślić się, co czują lub myślą inne osoby, jakie mają intencje i potrzeby (spowodowane jest to deficytami w zakresie teorii umysłu). • Dawaj krótkie, proste komunikaty werbalne.
• Rób przerwy pomiędzy wypowiadanymi zdaniami, aby dać dziecku czas na ich przetworzenie.
• Dziel dłuższe lub wielostopniowe polecenia na części.
• Pamiętaj, że niektóre osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu potrzebują dokładnej instrukcji wykonania czynności lub zadania, pomocne będzie więc przygotowanie szczegółowego schematu postępowania, najlepiej w formie pisemnej (regulamin, instrukcja). • Upewniaj się, czy zrozumiałeś, co powiedziało dziecko, poprzez korzystanie z parafrazy – czyli powtarzaj własnymi słowami, to co oznajmił rozmówca. W ten sposób porządkujesz też wypowiedź dziecka.
• Stosuj technikę odzwierciedlania – nazywaj uczucia dziecka np. ,,poczułeś się zazdrosny”, ,,to musiało cię zezłościć”. W ten sposób uczysz dziecko identyfikowania własnych emocji.
• Dawaj relację zwrotną, jaką reakcję emocjonalną wywołała w Tobie wypowiedź dziecka np: ,,poczułam się ośmieszona, gdy skomentowałeś publicznie mój wygląd”
• Unikaj sarkazmu, ironii, wypowiedzi wieloznacznych, związków frazeologicznych, przysłów, przenośni, jeśli nie masz pewności, czy Twój rozmówca je zna i rozumie.

W następnym artykule będzicie mogli przeczytać o komunikacji alternatywnej.

Literatura

Edyta Pietrzak, Komunikacja w spektrum zaburzeń autystycznych, Warszawa 2017